Academia Occitana
Lo diccionari - presentacion
Despuèi ara sièis ans l’Acadèmia occitana se reünís cada mes per obrar a l’elaboracion del diccionari general de la lenga occitana. A partir del mes d’abril, prepausarem sus nòstre site una primièra lista del vocabulari estudiat. Serà la letra A. Las autras seguiràn, mes après mes. Aquelas listas, encara qu’importantas, seràn volontàriament limitadas : de mots divèrses non son pas encara pro estudiats ; non es possible a l’ora d’ara de prepausar de tèrmes generics dins fòrça domenis de la fauna, de la flòra, de las sciéncias etc. Seràn enriquidas a proporcion dels trabalhs en cors e a venir. Mas un diccionari non es jamai acabat.
Presentam dins aquesta primièra lista los mots de la letra A de « l’occitan de uèi » validats per l’Acadèmia occitana. En mai del vocabulari corrent, correspondon a çò que se pòt trobar dins nòstres lexics especializats (publicats sus nòstre site o en espèra d’o èsser) e qu’illustra d’estudis divèrses (adaptacion dels mots sabents, causida dels prefixes e dels sufixes, etc.). Trobaretz tanben un ligam per accedir a la bibliografia dels obratges consultats.
Despuèi 2008, l’Acadèmia occitana se reünís cada mes per obrar a l’elaboracion del diccionari general de la lenga occitana. En abril 2015 a començat amb la letra A de prepausar sul sieu site una lista del vocabulari estudiat. Ne sèm uèi, al mes de mai, a la letra B. Las autras seguiràn, letra après letra, mes après mes. Aquelas listas, encara qu’importantas, son volontàriament limitadas : de mots divèrses non son encara pro estudiats ; non es possible a l’ora d’ara de prepausar de tèrmes generics dins fòrça domenis de la fauna, de la flòra, de las sciéncias etc. Seràn enriquidas a proporcion dels trabalhs en cors e a venir.
La confusion es totala dins los diccionaris per çò qu’es de l’ortografia dels mots, segon que son de formacion populara, semisabenta o sabenta. Aqueste problèma seriá sense interès se non afectava la prononciacion, mas es lo cas. D’unes mots de formacion populara son afiblats (de la fibula del vestit roman) de letras etimologicas que non devon èsser prononciadas. D’autres, de formacion sabenta, se veson suprimir de letras etimologicas qu'o devon èsser. Las contradiccions son nombrosas : commocion e *comutacion (commutatio), commiseracion e *comunicacion (communicatio), commemorar e *comensal (commensalis), *consirós e codors (condorsum), *conflar e cóser (consuere), *confir e cosin (consobrinus)… I son per quicòm, per l’abséncia de la « m » dobla prononciada : l’occitan provençal (refractari a la prononciacion de las geminadas) transcrit dins la grafia felibrenca pel TDF, e lo catalan modèrne que tracta los mots de formacion sabenta coma l’occitan los mots de formacion semisabenta. I son per quicòm pel manten de la « n » etimologica non prononciada : lo francés e tornar mai lo catalan qu’an refait aqueste vocabulari sul modèl sabent.
Loís Alibèrt non s’es occupat de tractar dels mots sabents dins son diccionari mas nos a daissat las règlas a seguir per lor formacion. A l’intrada « aprovar », precisa que « Las fòrmas sabentas coma aprobacion, aprobatiu, devon gardar la b (etimologica ) ». Mas los lexics contemporanèus pòrtan *aprovacion e *aprovatiu per imitacion del catalan que, el, s’inscriu dins una tradicion diferenta qu’es tanben la del castelhan.
Mas lo mèstre se pòt enganar o èsser victima d’una error de transcripcion (n’avèm d’exemples) e quand pòrta *poluir al lòc de polluir, los diccionaris (manca lo de J. Ubaud) lo seguisson despuèi cinquanta ans ! Una mena de fatalitat vòl que siá mai seguit quand a tòrt que quand a rason.
La geminada ll es per aquò reconeguda pro generalament dins los diccionaris de uèi (amb paradoxalament pollucion a costat de *poluir !) mas trobam totjorn *duelista a la plaça de duellista. L’essencial es la presa de consciéncia d’aquela realitat etimologica e subretot fonologica.
L’occitan es una lenga escrita despuèi mai d’un millenari. Pendent mièg millenari creèt e seguiguèt sas pròprias règlas ortograficas, aisidas de destriar demest los testimoniatges nombroses. L’error foguèt de creire qu’aquela ortografia èra fantasiosa, azardosa, inutilament etimologica e non en adeqüacion amb la fonologia, e encara que tot aquò non tocava que la lenga medievala. Mas quand parlam dels mots d’origina sabenta, comuns a totas las varietats, apareguts plan d’ora mas introduits a molons a partir dels sègles XII e XIII, non es pas mai question de lenga medievala mas de la lenga modèrna. La que parlam ara.
Despuèi qualques decennis e la desapparicion progressiva dels nòstres ancians qu’avián popat l’occitan al brèç, vesèm se desvolopar una lenga novèla que sos promotors designan jol nom enganiu d’« occitan larg » (en realitat un restrenhement en meteis temps qu’una desaviada de l’òbra d’Alibèrt), amb son perlongament dit « occitan pluricentric », aqueste apelat a propagar dins la diversitat sos principis desastroses per l’autenticitat e l’unitat de la lenga. Se’n tròba en partida lo breviari, coma ja mostrat, dins un document intitulat « Preconizacions del Conselh de la lenga occitana » e es d’un emplec regular dins la « premsa » occitanista.
Cada mes, despuèi d’annadas, l’Academia occitana se reünís per estudiar e prepausar de solucions a totes los problèmas lexicals - mas pas solament - que se pausan a nòstra lenga. Un d’eles es lo destriament dels fals sinonimes, que lor exacta definicion mòstra la riquesa de l’occitan, un autre es lo dels sinonimes vertadièrs. Per aqueles, que ne presentam uèi un escapolon pro important, una necessitat s’impausa, la de la ierarquizacion. Lo primièr critèri per trobar lo mot « majoral » es lo de son espandiment sus la totalitat del territòri. En cas de « concurréncia » entre mai d’un candidat, lo segond critèri es lo de sa « familha » (privilegiar lo qu’a de derivats mai nombroses) e lo tresen critèri lo de son integracion dins l’ensems del vocabulari (evitar las omonimias). Non fasèm aquí que seguir l’evolucion naturala de la lenga despuèi sas originas. Se ditz « ponchut » en Gasconha e « crompar » o « bèuvéser » en Provença.
Gardan una « h » a l’iniciala los mots estrangièrs non assimilats e los mots preses a l’occitan de Gasconha. Per aquestes, cal precisar que la « h » non es sensibla pertot sul territòri (mas se’n ten compte per las ligasons) e que l’accentuacion -iá dels substantius es frequenta prèp de Garona. Los non-Gascons pòdon seguir aquestes exemples de prononciacion.
Horviaria / horviariá. Es un mot de l’occitan de Gasconha fargat a partir de horviar / forviar e qu’es vengut plan lèu un tèrme de caça. Exprimís la rusa de l’animal perseguit pels cans e que se’n torna ont es ja passat per los enganar. Alavetz, los caçaires cridan horviaria en tot sonar de la trompa per far conéisser als cans que non son sus la bona pista. E coma aquò fa plan de bruch, lo mot es vengut sinonime de sarrabastal. Passèt al francés al s. XVI jos la fòrma « hourvari » e es (benlèu) per el que, un pauc descarat, s’espandiguèt en occitan (Mistral, « ourbàri » ; Vayssier, « « orbàri »).
Los mots estrangièrs venguts enriquir l’occitan son fòrça nombroses e son lo signe de son obèrtura al mond, tan bèla coma per las autras lengas. D’un autre costat totas las lengas occidentalas possedisson un nombre important d’occitanismes, a començar pel francés (aquí 24 per las letras J e L) que ne propaguèt la màger part.
Sonque dins las tres listas presentadas uèi, comptam de mots venguts del francés, del castelhan, de l’italian, de l’anglés, del catalan, del suedés, del neerlandés, del grèc modèrne, del guaraní, de l’arawak, de l’arabi, del japonés, de l’angloamerican, de l’escandinau ancian, del javanés, de l’alemand, del hindí, del mongòl, del kanak, del sanskrit, del kasakh, de l’ebrèu, de l’inuit, del turc, del suahili, del persan, del flamenc, del kirguiz, del maorí, del rus, del breton, de l’albanés, de l’eslau, del kurd, del birman e autres malaisits d’identificar.
L’actitud dels occitanistas es plan variabla per çò que tòca als « estrangierismes », los mots o biaisses de prononciar venguts d’endacòm mai. Aquò pòt anar d’una vigilanta suspicion cap als francismes, a una mesfisança tota francesa cap als anglicismes, a una vertadièra simpatia pels italianismes - levat benlèu dins las vals alpinas - fins a un entosiasme ispanofil que menaça uèi de descarar la lenga. Mas en lingüistica l’ideologia - o s’estimatz mai, la subjectivitat - non es bona cosselhaira. Cresèm que totes los que se mesclan d’estudiar l’occitan an per primièr dever d’escotar coma parla lo mond. E de s’assabentar de sa tradicion vertadièra.
Per rapòrt a l’occitan comun o estandard, trobam doás actituds demest los enemics de l’Academia Occitana : los que son contra e los que son per. Los primièrs se fargan a tusta e busta un occitan personal que vòlon far passar per lor parlar de familha. Los segonds se fargan a tusta e busta un occitan personal que vòlon far passar per lo de totes.
Per l’Academia Occitana, l’occitan comun o estandard non es una invencion de laboratòri mas lo resultat d’una observacion menimosa de la realitat, que nos permet de respectar las estructuras de la lenga (puslèu que de las tornar bastir sus un modèl estrangièr), de seguir lo sens de son evolucion dins los sègles, de descobrir e destriar sas riquesas lexicalas e sas subtilitats sintaxicas.
Observam un fenomèn generalizat dins la lenga modèrna dels darrièrs sègles mas ja present a l’Edat Mejana : lo de l’aparicion, per d’adjectius verbals de formacion populara, dels sufixes sabents -able/-abla, -ible/-ibla e, per lor fòrma substantivada, d’un autre sufixe sabent, -tòri o encara del participi present. Aquestes se substituïsson als sufixes populars ador/-adoira, -edor/-edoira, -idor/-idoira (occ. gascon -ader/-adera, -eder/-edera, -ider/-idera).
Dins l’immensitat del vocabulari occitan, trobam fòrça cases de polisemia aparenta (de mots declarats sinonimes dins los diccionaris). La fonccion principala de l’Academia es de destriar dins aquela confusion totas la precisions necessàrias a una lenga modèrna.
L’estudi de la lenga, de totas las lengas, particularament quand es dins una amira de regulacion, demanda benlèu tant de modestia coma de sciença. Perque la lenga se fa « da se » e, quand cresèm trobar d’irregularitats, son sovent de solucions vengudas de son fonccionament intèrne, secular, mai que mai quand aquelas solucions son generalizadas. D’aquelas « irregularitats » demòra de’n conéisser las rasons abans de propausar d’ipercorreccions o de « ressuscitar los mòrts ».
Lo problèma màger que se pausa a l’occitan es lo de l’estructura e de la definicion precisa dels mots. Cap de diccionari contemporanèu non nos dona una vision clara dins aqueste domeni e mai sovent se semblan acapriciar a porgir, amb un sens agut del « respècte de la diversitat », lo mai de confusion possible. Una confusion qu’es çaquelà plan mai deguda a l’incompeténcia dels autors qu’a la realitat de la lenga. I s’ajusta, malaja, l’influéncia maligna dels farlabicaires que la vòlon caravirar. Lo nòstre prètzfait es de desmesclar la madaissa e de denonciar l’impostura.
Acabam uèi una primièra estapa dins l’elaboracion del DGLO, amb la mesa en linha de las darrièras letras d’un lexic de 30 321 mots, que non solament respond als besonhs essencials de la vida vidanta mas tanben propausa un grand nombre de modèls per fargar los tèrmes sabents internacionals. Dins aqueste temps d’aflaquiment de la memòria populara, nos sèm estacats tanben a denonciar las farlabicadas pseudosabentas que desondran nòstra lenga en tot aviar sa destruccion del dedins.