Academia Occitana

Per rapòrt a l’occitan comun o estandard, trobam doás actituds demest los enemics de l’Academia Occitana : los que son contra e los que son per. Los primièrs se fargan a tusta e busta un occitan personal que vòlon far passar per lor parlar de familha. Los segonds se fargan a tusta e busta un occitan personal que vòlon far passar per lo de totes.

Per l’Academia Occitana, l’occitan comun o estandard non es una invencion de laboratòri mas lo resultat d’una observacion menimosa de la realitat, que nos permet de respectar las estructuras de la lenga (puslèu que de las tornar bastir sus un modèl estrangièr), de seguir lo sens de son evolucion dins los sègles, de descobrir e destriar sas riquesas lexicalas e sas subtilitats sintaxicas.

napalm. Aquela substància, aital coneguda internacionalament, es designada per l’abreviacion de na(ftenat) e de palm(itat). Lo mot non es aisit de prononciar en respectar la fonologia occitana (-alm = -an), mas pareis dificil tanben de modificar una abreviacion de palmitat qu’es el perfieitament occitan. Cal esperar que las bombas incendiàrias concebudas d’aprèp aquesta recèpta diabolica e proïbidas en 1980 per una convencion de las Nacions Unidas cairàn en desbrembièr.

navejar. Aqueste mot de formacion populara (de nau) se pòt compréner coma « se desplaçar sus l’aiga prèp de las còstas », o « far de batèl », per un professional (pescador…) o per un amator (pescaire…). Lo que naveja o practica lo navejament es un navejaire o una navejaira.

navigar. Aqueste mot de formacion sabenta (lat. navigare) se pòt compréner coma « viatjar sus las mars e los oceans », per de rasons militaras, commercialas, esportivas o de transpòrts de personas. Lo que naviga o practica la navigacion es un navigator o una navigatritz. Mas lo navejaire tant coma lo navigator se devon trachar de saber se lo lòc es navigable, se lo temps permet la navigabilitat.

naviri. Los mots ancians èran navigi (lat. navigium) o navili (b. lat. navilium) mas aqueste, que sembla aver prevalgut, s’es cambiat a l’epòca modèrna en naviri. Mistral cita aquesta expression de Gasconha : « A ! ben, òu, naviri, qu’a pòrt èm ». Una evolucion navili > naviri es logica dins la region maritima susdita. Lo meteis mot navili designava tanben l’ensems dels naviris e s’es conservat en catalan. Los diccionaris modèrnes pòrtan flòta que definís de causas amassadas : una flòta de pels, de seda, de fials e tanben, per extension, de naviris, d’avions… L’italian e lo castelhan emplegan « flotta » e « flota », e es al segond que devèm flotilha. Mas se cita l’escandinau ancian que coneissiá lo mot « floti » per dire un radèl.

negar. Es un mot de formacion populara (lat. necare) que vòl dire morir o far morir per asfixia dins un liquide. Totes sos derivats son tanben de formacion populara : negat, ada (adj.) ; negada (n. f.) ; negadís, dissa (adj.) ; negador (n. m.).

negar. Es un mot de formacion sabenta (lat. negare) que : vòl dire afortir quicòm coma fals. Totes sos derivats son tanben de formacion sabenta : negat, ada ; negable, abla ; negacion ; negacionista ; negatiu ; negativament ; negativisme ; negativitat ; negator, tritz.

negador / negator. Una nòta en tot passar pels farlabicaires de la lenga : un negator es qualqu’un que denega ; un negador es un lòc ont i pòt aver de negadas. Benlèu o prendràn per un signe.

nihilista. Es un mot del s. XVIII fargat a partir del mot latin nihil que vòl dire res. Dins aquel cas, aqueste deu conservar son ortografia per èsser reconegut, coma se fa pels mots estangièrs. Coneis un derivat, nihilisme.

nívol. Aquí, normalament, la darrièra letra non se pòt prononciar (al mens de desplaçar l’accent tonic). Dins de parlars de Provença ont « o » pòt èsser la marca del femenin (marco per marca), una ipercorreccion pòt far escriure *niva per nívo(l). Trobam encara, aquí e endacòm mai, *cònse per còsso(l), *ròde per ròdo(l)… o çò pièger *Boason per Bòsol (cf. Wikipèdia).

nomar, nomenar, nominar. Nomar es un vèrbe derivat de nom e vòl dire donar un nom a un dròlle o a una causa. Nomenar vòl dire designar qualqu’un per son nom. Nominar es un neologisme contemporanèu per designar qualqu’un qu’a obtenguda una nominacion, qu’es estat distinguit demest d’autras personas (espectacle…).

nòu, novèl. Nòu, nòva (lat. novus) vòl dire quicòm que ven d’èsser fait e que degun non a encara utilizat (una mòstra nòva). Novèl (lat. novellus) vòl dire quicòm que ven d’èsser creat, qu’existís despuèi pauc de temps (un libre novèl). Aqueles dos mots fan partida del vocabulari dels primièrs trobadors, als s. XI e XII. Mas perqué un occitanisme panurgian s’encaprícia despuèi de decennis a defugir lo segond mot al profieit del primièr ? Benlèu perqué aquela dicotomia existís tanben en francés. Benlèu perqué non existís parièr en catalan e en castelhan. D’unes son capables de se copar un braç per ideologia.

obscuracion, obscurator, obscuritat, obcurantisme, obscurantista. Avèm monstrat a la letra E la dificultat que i a per destriar clarament los mots de las familhas de escur (sombre) e de escurar (netejar), e la necessitat encara de completar la familha de escur de certanes mots de formacion sabenta. D’efieit, l’obscuracion non es l’escuresiment, nimai l’escurament ;  l’obscurator non es l’escuradoira ; l’obscuritat e l’obscurantisme non son l’escuresina.

ospici, ospitalièr -ièra, ospitalitat, ospitalizacion, ospitalizar. A partir del lat. hospitalis, avèm ostal, ostalariá etc. (mots de formacion populara), espital, espitalièr etc. (mots semi-sabents) e aquesta tièra de mots sabents. Aquesta es impausada : per la clarificacion del vocabulari (lo personal ospitalièr a pauc de rapòrt amb los espitalièrs de sant Joan de Jerusalèm) ; la realitat de la lenga (ospitalièr e ospitalitat son atestats despuèi l’Edat Mejana, e *espitalitat es una « ratapenada ») ; enfin las necesssitats de la vida modèrna (ospitalizar e ospitalizacion) son de realitats novèlas.

onccion, onctuós -osa, onctuosament, onctuositat. Avèm los mots del vocabulari sacrat ónher e onccion, lo primièr de formacion populara e lo segond de formacion sabenta. Aqueste remplaça dins la lenga modèrna onhedura o onhement. Lo qu’es « benesit de Dieu », qu’a recebut « los òlis sants », se ditz « l’unt / onch del Senhor ». Avèm tanben los mots del vocabulari usual, fargats a partir dels participis passats unt / onch : untar / onchar, untós -osa / onchós -osa, untadura / onchadura. Los vèrbes untar / onchar son sinonimes de graissar. Aital se compren lo jòc de mot ironic del protestant Pèir de Garròs per parlar d’un preire golard e brutal : « Mas per aquò, l’untat greishós / èra plus lis, non pas plus doç ». Un preire es normalament unt / onch. Los mots sabents onctuós -osa, onctuosament, onctuositat se rapòrtan a onccion e lors senses son generalament ironics.

J. P.