Academia Occitana

Dins l’immensitat del vocabulari occitan, trobam fòrça cases de polisemia aparenta (de mots declarats sinonimes dins los diccionaris). La fonccion principala de l’Academia es de destriar dins aquela confusion totas la precisions necessàrias a una lenga modèrna.

retirar, (dreit de) retira, retirat, retirada, retirador, retirança, retiraire… apartenon al vocabulari professional, militar e religiós, e a lo de l’ostal (per i tornar o i donar l’ospitalitat).

retractar, retractament, retractable, abla, retractabilitat apartenon al vocabulari ecologic del tractament dels descaisses.

retractar (se) e retractacion apartenon al vocabulari juridic.

retraire (se), retractor -tritz, retraccion, retractible -ibla, retractiu -iva, retractil -ila, retractilitat apartenon al vocabulari de la medecina e de las scienças naturalas.

retraire, retrait / retrach, retrasença apartenon al vocabulari de las arts

Trobam una granda confusion dins lo tractament del prefixe re-.

radobar. La « e » del prefixe re- davant lo mot adobar de formacion populara començant per una vocala, s’assimila a aquesta : re + adobar  = radobar.

reabilitar. La « e » del prefixe re- davant lo mot abilitar de formacion sabenta començant per una vocala non s’assimila a aquesta : re  + abilitar = reabilitar.

rassegurar (portar solaç). La « e » del prefixe re- davant lo mot assegurar de formacion populara començant per una vocala, s’assimila a aquesta : re + assegurar = rassegurar.

reassegurar (tornar préner un contracte d’assegurança). La « e » del prefixe re- davant lo mot assegurar de formacion populara mas de concepcion novèla (modèrna), non s’assimila a aquesta : re + assegurar = reassegurar.

E encara :

rabassa. Quand lo finaud parla de rabassas, l’innocent pensa a las rabas o a la feme del rabàs. Lo problèma es quand, a meitat assabentat, aqueste se mescla de far de diccionaris. Lo que non coneis aquel biais de designar una causa per una autra, aquò per èsser comprés sonque dels que son al fial, non coneis lo mond occitan. Aquí se tacta de quicòm de plan preciós, la trufa - mot occitan conegut dins totas las lengas - e de quicòm de plan mai comun, vestit encara d’un aumentatiu pejoratiu pels que non aurián l’esperit pro ponchut.

rainald / rainard. Es lo nom « pròpri » de la mandra dins los contes e recits. En occitan la mandra o son sinonime, la volp, son femenins. Curiosament, dins son « Llibre de les bèsties » ont li dona un nom francés, Ramon Llull parla de « Na Renard ».

rampèl. Malgrat tot çò que podèm dire o escriure, un rampèl demòra per fòrça « occitanistas » un sinonime « mai occitan » de « rapèl », que el rapèla tròp lo francés. Aital. Mas non desesperam de nos far ausir e repetèm un còp de mai que rampèl vòl dire escomesa. Far rampèl a, vòl dire se mesurar, afrontar, s’estimar l’egal de. E per parlar coma « Zazie dans le métro » : « E cresètz que vòstra olor naturala fa rampèl a la dels rosièrs ? » (de memòria).

ratapenada. Non se sap d’ont ven d’aver causit lo nom d’aquela bestiòta per denonciar la farlabica plan espandida que consistís a maridar de mots sabents amb de sufixes o prefixes populars (*conservaire, *centralizaire, *regulador…). De fait, aquela cosina de la mirga demòra un mammifèr real e simpatic… La quimèra, a l’encòp leon, cabra e sèrp convendriá melhor per son caractèr monstruós.

redondèl. Es lo mot que seriá preferible al francisme « *rondèu » utilizat e popularizat pels occitanistas per designar una dança populara. En mai d’aquò, aqueste famós « *rondèu » es bastit sus « ronde », un occitanisme en francés. Cf. ròda.

ròda. Non i a res a far çò sembla aquí tanben : los diccionaris generalizan lo francisme « *ronda » que non es, coma susdit, qu’un occitanisme en francés. E òc, los dròlles fan la ròda, lo salsissòt se copa en rodèlas, lo malentencionat ròda emai rodasseja per carrièras, cal far rodar lo motor qu’es en rodatge, lo païsan passa lo rodèl, de camparòls butan en ròdol… E tant e mai que sembla que la ròda, l’avèm inventada. Mas avèm totjorn, *ronda, *rondèl, *rondèla, *rondejar, *rondinar, *rondinejar, etc. Tot aquò fa virar lo cap.

reflectir / reflechir. Lo primièr mot vòl dire l’accion de far rebat, lo segond de soscar. La coïncidéncia amb lo mot francés a fòrabandit aqueste dels diccionaris, mas voldriái clamar son innocéncia : correspond a la fòrma palatalizada d’un *refleitir que, s’existissiá, non pausariá problèma. Mas s’estimatz mai soscar…

règne / renhe. Lo mot renhe, plan occitan e de formacion populara, non a qu’un defaut, es arcaïc. Es estat remplaçat pel mot sabent règne. Per nosautres, que prenèm la lenga coma es, en nos interdisent l’arqueologia linguistica, lo bon mot es totjorn lo darrièr.

reprografia. Son de professionals, dins un congrès organizat en 1963, qu’an fargat aquel mot vengut internacional. E coma volèm per l’occitan una plaça dins lo concèrt de las lengas del mond, fasèm coma fan lo mond.

reïficar, reïficacion. Dins « Mythologies », lo Gascon R. Barthes (que se fasiá passar per un basc) creèt los mots franceses « réifier » e « réification » per denonciar dins la societat modèrna la « despersonalizacion » de l’òme, sa tendéncia a venir una « causa » (latin : res, rei).

ret. Lo mot comunament portat dins los diccionaris per dire lo mot francés « réseau », o castelhan « red », o italian « rete », o portugués « rede » es… malhum. Lo problèma es qu’aqueste a per tota familha lo mond de la malha e del malhòt alavetz que lo mot ret (a l’origina : filet de pesca) se racòrda per son etimologia a tot la seria del vocabulari internacional, que siá dins lo domeni de l’anatomia, de la fotografia, de la quimia, de las matematicas, de las arts, de l’arqueologia, de la medecina, etc. En tot un quinzenat de mots. Qué dire mai.

rodentian. Per imitacion del francés qu’utiliza lo sufixe -eur per las personas e las causas, los noms e los adjectius, los diccionaris (e Wikipèdia) an fait de « *rosegaire » - desconegut d’Alibèrt - lo mestièr dels esquiròls e de las mirgas. Image de nòstra misèria. Los rodentians son la familha dels animals que rosegan.

roergat. La fòrma originala per dire un estatjant del Roergue, de l’Auvèrnhe e del Peiregòrd, èra de dire un Roergue, un Auvèrnhe e un Peiregòrd. Mas per evitar la confusion, la costuma venguèt d’ajustar al nom d’aquestes un diminutiu o un aumentatiu. Aital se diguèt un Roergat, una Roergata, un Roergàs, una Roergassa, un Auvernhat, una Auvernhata, un Peiregordin, una Peiregordina. Un Roergat, una Roergata coma un aucat, una aucata, un merlat, una merlata, un gojat, una gojata. Alibèrt cresiá (1966, p. 32) qu’aqueste sufixe -at (per « formar d’etnics ») veniá del participi passat e que son femenin èra en -ada. Uèi los Roergats se vòlon puslèu Roergasses.

 J.P.