Academia Occitana

                                                                                   « Cent parlars que ne fan qu’un »

                                                                                      Antonin Perbòsc

L’occitan estandard es la lenga comuna a totes los Occitans, estrictament fondada sus la lenga viva e los estudis linguistics serioses qu’a inspirada. La siá primièra caracteristica es de poder èsser comprés de totes los occitanofòns, d’èsser en fasa amb la realitat e de far paissièra fàcia a las ideologias lingüisticas azardosas. Luènh d’èsser « contrari a la tradicion » - paraula de regionalistas pels quals la cultura occitana se limita a sos aspèctes etnografics d’un temps passat -, entend reviudar una dinamica istorica que permetèt, als s. XII-XIII, l’espelida de la primièra literatura europèa en lenga romanica e fins al s. XVI lo desvolopament d’una lenga juridica, scientifica e administrativa precòça e novatritz. Totas las lengas conscientas de lor dignitat possedisson una fòrma estandard transcendent lors varietats localas, condicion necessària a un ensenhament vertadièr, a la communicacion e a sa perennizacion.

Sus quina basa linguistica.

L’airal de referéncia privilegiat de l’occitan estandard es lo dels parlars centrals definits per Loís Alibèrt (albigés, carcassés, lauragués, tolzan, foissenc, donasanenc e narbonés). Es un espaci de sintèsi « naturala » en contacte - totjorn segon la terminologia del mèstre - amb lo « lengadocian septentrional » (orlhagués, roergat, gavaldanés) que lo religa al nòrd occitan ; amb lo « lengadocian oriental » (bederrés, montpelhierenc, cevenòl) que lo religa a l’occitan provençal ; dirèctament amb l’occitan gascon. Cada fòrma d’occitan deu conservar plan segur sa vida pròpria : a caduna prepausam solament una palanca per accedir a la paraula comuna, un lòc de referéncia (vocabulari « sabent ») per lor pròpri desvolopament.

Totjorn dins la seguida d’Alibèrt, l’occitan estandard emplega las fòrmas « endreit », « junt », « produit », etc. majoritàrias dins aquel espaci (al lòc de « endrech », « jonch », « produch », etc.), mas tanben d’usatge dins los parlars periferics mai singularizats (Gasconha, part del Lemosin, Marcha, Auvernhe, Vivarés...). Es lo sol element de pes que permeta a aquestas varietats de s’ancorar solidament a l’ensems occitan - una causida invèrsa non poiriá qu’accentuar lor isolament. Part aquò, permet tanben de conservar, per delà los fantasmas assimilacionistas, un ligam estreit amb lo catalan. Mas non es absolut e de mots coma bruch, trachar, ponchut, etc. son « estandards » perque son majoritaris.

Los mots de formacion populara

Son los mots de formacion populara que determinan l’identitat d’una lenga e tanben de sas varietats. L’unitat del vocabulari occitan es remarcabla e las diferéncias non son, dins l’immensa majoritat dels cases, que de variacions a partir d’una etimologia comuna (acabar / achabar ; nuèit/nuèch ; farina/haria...). Es doncas sense dificultat que se pòt establir lo vocabulari de l’occitan estandard a partir de las fòrmas mai espandidas sul territòri. Las autras son notadas coma sinonimes. Totes los mots occitans an vocacion de trobar lor plaça dins lo plan nomenat Diccionari general de la lenga occitana.

Los mots de formacion sabenta.

Despuèi l’Edat Mejana, per de rasons d’evolucion fonologica (e benlèu per transcendir las diversitats), l’occitan tracta diferentament los mots de formacion populara e los mots de formacion sabenta. A l’ora d’ara, los mots de formacion sabenta - en occitan coma dins las autras lengas - constituïsson la part màger del vocabulari, dins la lenga parlada coma escrita. Comuns a totas las varietats de la lenga - amb las adaptacions logicas : animal / animau, util / utile, bacil / bacille -, confòrtan son unitat.

La règla generala es qu’un mot sabent, tant val dire « universal » dins lo mond de uèi, deu a l’encòp respectar la fonologia de sa lenga d’adopcion tant coma son integritat etimologica. Aquesta es determinada en particular per la soliditat de sos sufixes. Es aital que : catalogus dona « catalògue » - e non *catalòg, prononciat *catalò[.], *catalò[k] o *catalò[ts] - anonymus dona « anonime » - e non *anonim prononciat *anoni[n] o, pièger, *anoni[m] - philosophus dona « filosòfe » - e non *filosòf prononciat *filosò[.], *filosò[s], etc.

Aquesta règla es generalizada despuèi de sègles dins la lenga parlada e escrita (1) mas contestada uèi per d’unes per revertar lo catalan dont la fonologia es diferenta e l’ispanizacion evidenta. E per aquò nos propausan encara *indústria per industria, *pàtria per patria, *administrador per administrator, *centralizador per centralizator, etc.

Conclusion

Cal reconéisser que los occitanistas non son parvenguts encara a un degrà de maturitat que lor faga compréner lo temps perdut despuèi mièg sègle dins la nostalgia e l’illusion - lo fracàs de la premsa nòstra, en defòra de son sectarisme, n’es una illustracion -, e la necessitat amb un espleit comun de parlar d’una sola votz sus la scèna del mond. E ont n’es la literatura nòstra se los autors provençals, lengadocians o autres non an jamai legit las pròsas de Miquèu Camelat, se los autors gascons ignòran Josèp d’Arbaud ? La solucion - dins lo respècte de l’expression de cadun - passa per d’adaptacions a l’occitan estandard puslèu que per de traduccions en francés.

J. P.

(1). Mai d’un diccionari contemporanèu aplican las règlas condreitas : Lavalada, Morà, Grosclaude / Narioo / Guilhemjoan, Taupiac, Escòla gabala .... Lo mai concernit, lo del CREO de Provença... tasteja.

Punt de vista de Pèir de Garròs, poèta e Conselhièr a la cort e sesa presidiala d’Armanhac, publicat en cap de sas « Poesias gasconas », en 1567. A aqueste epòca e fins al s. XVIII, los Occitans èran apelats « Gascons ». Tèxte traduit d’un plan marrit francés.

« I a qualque diferéncia de terminason de mots e de prononciacion entre los d’Agenés, de Carcin e d’autres pòbles deçà [de Léger] e nosautres, mas non tala que non nos entendam unes amb los autres, e es aital que nòstre lengatge [comun], per un mot general, es apelat gascon [...]. D’aquò saurem perqué nosautres [Gascons al sens estricte], e los d’otra Garona qu’an amb nosautres afinitats de lenga, fòra de nòstres paises estant, sèm apelats del nom comun de Gascons, e perqué, quand aquestes tornan al lor ostal, dison que tornan en Gasconha. La rason de la geografia non nos pòt servir de res en aquò[...]. Mas es per çò qu’avèm conformitat de lenga que nòstras nacions son apeladas d’un meteis nom, pres del lengatge mai excellent [...]. Vertat es que l’avèm daissat a l’abandon, coma s’un marrit mainatgièr daissava dins son camp drud créisser fòrça rómecs, espinas e caucidas, de tal biais que i aurà pena de lo tornar dins son primièr estat. Car aguèssem cultivat nòstra lenga amb tant d’ardor coma lo francés la siá, non li deplàcia, non li cediriam en eloquéncia [...]. Perque se fasèm conferéncia de nòstres diferents lengatges (1), se nos entrevam diligentament de las originas e de las etimologias de nòstres mots, se recercam los libres e los ancians documents manuscrits en nòstra lenga, se nos recordam çò qu’Oraci nos mòstra en son art poetic, e sustot s’avèm de Mecènas, aurem demest nosautres pro de Vergilis... ».

(1). Tèxte : « si nous faisons conference de noz dialectes » ; « dialecte » : latinisme per « lengatge particular ».

 

 

Punt de vista d’Antonin Perbòsc, regent e poèta, paregut dins la revista Mont-Segur de novembre 1904, jol títol « Fòc nòu ».

« Un pòble pòt pas se contentar d'exprimir sa pensada en d'innombrables parlars. Los parlars populars, espelisons galhardas mas assalvatgidas d'una lenga en descasença, an una fin naturala : es de s'escartar pauc a pauc de la lenga-maire, de s'abastardir de mai en mai. D'un costat, lo pòble laissa s'apaurir son lengatge en restrenhent lo vocabulari als sols besonhs locals ; de l'autre, aprèp aquel apauriment dont patís a un moment donat, lo pòble augmenta lo vocabulari en manlevant de novèls mots a la lenga oficiala. Dire : « Cal conservar los parlars populars », es pas bastant ; dire : « Cal espurgar los parlars populars » es pas pro encara. Ambe aquò, mantendretz un pauc de la lenga reirala, se volètz ; mas n’auretz jamai, atal, aquela lenga qu’escampilhada tròç per tròç, e non la lenga integrala. Cal conservar e espurgar los parlars populars, non pas per los mantenir incomplets coma son, mas per faire servir çò que cadun a gardat de franc a la restauracion completa, integrala, de la lenga d’Òc. Nòstres parlars s’auçaràn a la dignitat de lenga a la condicion de se completar, non pas en manlevant çò que lor manca al francés, mas en reprenguent los mots occitans qu’an perduts e que se son servats dins d’autres terraires occitans. (...). Pensam qu'al dessús dels parlars populars e de la literatura populara cal edificar la lenga nacionala d'Occitania, la granda literatura occitana »

 

Punt de vista de Felip Martèl, professor a l’Universitat de Montpelhièr, president de la « Fédération des Enseignants de Langue et Culture d’Oc » (F.E.L.C.O.), paregut dins lo Jornalet del 15 de febrièr de 2018 (copiat / empegat).

« La diferéncia entre las lengas que dises e l'occitan, es que "l'italian", l'"alemand", finda "l'anglés" estandard existan, e es aquò que los pròfs en França ensenhan, normalament. Mas la premiera causa que descuerbe aqueu que vai dins los paises en question, es que lo monde aqui parlan pas coma lo pròf. Dins un mond ideau, lo pròf lor o auria explicat, e serian pas suspreses de rescontrar en Alemanha de mond que dison pas "sprechen" per parlar, mas "reden", o "schwatzen" (amb totas las variacions foneticas possiblas). Mas per l'occitan de tot biais, l'i a pas d'Estat, a çò que sabo, capable de d'espanir pertot una varietat estándard. La realitat, tant que la lenga es pas mòrta, es la de la diversitat dialectala. Es doncas normau qu'en Provença, lo pròf ensenhe l'occitan provençau, per donar las basis que puèi permetrèn a l'escolan de descurbir que tot comtat rebatut las autras variantas de l'occitan son puèi pas tant diferentas. Un pòt pas far coma se la realitat de la lenga tala coma es percebùa per lo monde sus plaça èra pas la realitat dau parlar dau luec, e qu'es sus l'intercompreneson amb las autras variantas que l'aurelha de l'apreneire pòt descurbir que fin finala, dau mai chàmbia, dau mai es parier. Chau saber tenir los dos soms dau cabedèu ».