Academia Occitana

 

En 2007, se publiquèt las « Preconizacions del conselh de la lenga occitana », un document de sintèsi preparat per Domergue Sumien, vicepresident e secretari del Conselh de la Lenga Occitana, amb un avantdire de Patric Sauzet, President del meteis organisme. Abotiment d’un corrent qu’avèm mostrat serpejant despuèi la desaparicion de Loís Alibèrt, lo CLO, creat en 1996, acabava aital una activitat d’un decenni ont aviá menat amb una facilitat susprenenta ladita lenga occitana sus un camin que non èra lo sieu. Son influéncia demòra viva dins las universitats e lo mond barrat - òrb e sord - de l’occitanisme contemporanèu.

Relativizar Alibèrt, préner Mistral en ostatge.

CLO : « Lou Tresor dóu Felibrige [de F. Mistral] es (…) un diccionari bilingüe, ont l’occitan s’explicita per la traduccion al francés o la definicion en francés. Ni per aquò demòra aquel diccionari una referéncia indespassada de la lexicografia occitana e se sap çò qu’Alibèrt li deguèt per elaborar son diccionari "segon lo lengadocian" que son aportacion (sic) decisiva es mai que mai grafica coma se sap. Amodat per l’exemple catalan, Alibèrt escriguèt pr’aquò sa Gramatica occitana en occitan. » (P. 13).

L’enfumatge començat de longa s’afirma ara clarament. Lo TDF de Mistral es considerat coma « una referéncia indespassada » e lo meriti d’Alibèrt se limita a l’aver ortografiat e d’aver redigit una gramatica en occitan. D’aquí a pretendre qu’Alibèrt non èra qu’un plagiari - son diccionari, coma o avèm vist, foguèt publicat d’annadas après sa mòrt (cf. http://www.academiaoccitana.eu/oc/12/266/Lo-mot/La-desaviada-3.-Mas-qui-a-tuat-Lo%C3%ADs-Alib%C3%A8rt- ) - non i aviá qu’un pas que serà lèu franquit.

Los faits : los diccionaris dels s. XVII e XVIII disián la realitat lingüistica a l’estat brut. Honnorat s’inscriguèt encara dins aquela via amb son plan ric diccionari en tres volumes. Mistral posèt dins aquela matèria e plan d’autras per temptar una primièra « restauracion » de la lenga, mas, per manca de coneissença, propausèt pels mots sabents de « solucions » desconegudas de sos predecessors e encara de la lenga parlada. Alibèrt, sol lingüista, compliguèt mercés a sas competéncias aquesta primièra temptativa, mas son diccionari essent limitat als mots de formacion populara, non aguèt léser de far la tria dins certanas proposicions litigiosas, quitament s’aviá fornit totes los elements per tractar lo problèma.

La question centrala, la qu’entraïna las autras, es donc totjorn la del vocabulari sabent : cossí se tracta despuèi de sègles al nivèl dels prefixes e sufixes, cossí deu èsser tractat. Avèm sollicitat tres testimoniatges. Lo primièr es lo d’Achard. Ditz en 1785 (avèm causit d’ortografiar per mai de clartat), admirator, triça ; adorator ; contemplator, triça ; creator ; decorator ; demonstrator ; denonciator. Le segond es lo d’Honnorat. Ditz en 1846, admirator, triça ; adorator, triça ; contemplator ; creator ; decorator ; demonstrator ; denonciator. Lo tresen es lo de Mistral. Ditz en 1878 admirador, adoira, admiraire, arèla, aira ; adorador, adorator, adoraire ; contemplador, contemplaire, arèla, airitz, aira ; creator, creador ; decoraire ; demostraire, arèla, airitz, aira ; denonciaire, arèla, airitz, aira.

Las solas errors d’Achard e d’Honnorat pòrtan sul sufixe femenin francizat e correspondon encara a la lenga parlada de uèi. Las de Mistral pòrtan sul tractament sistematic e personal dels mots sabents coma s’èran de mots populars o semi-sabents. En un mot, es el que metèt sense o saber dins l’occitan la poison que li fa uèi tant de mal. E fin finala lo CLO se met aquí sus la via patesejanta dels « provençalistas ».

En conclusion, podèm dire qu’una certana part de la linguistica occitana contemporanèa (s’i ajustam entre autres lo sistèma d’accentuacion « comèdia / tragèdia ») s’es bastida sus un miratge. Cossí d’especialistas universitaris, totes coronats de títols extraordinaris, an pogut tombar dins aquela trapèla ? Cossí non an vist çò que crèba los uèlhs ? Cossí non an tengut compte de las analisis fondamentalas de Loís Alibèrt, de çò qu’èra espepissat negre sus blanc dins sa Gramatica e son Diccionari ? Pretendre que lo Tresor del felibritge de nòstre poèta nacional, tan preciós que siá, es un diccionari « indespassable » - en jogant sus son interès lexicografic - dona la mesura d’un eissorbament o d’una instrumentalizacion qu’avèm pena de creire. Voler far creire que l’empirisme lingüistic (eroïc e necessari de son temps) es una solucion melhora que l’analisi scientifica, es pro inatendut.

L’idèa simpleta d’aqueles èra que l’occitan se deviá aluenhar tant coma se podiá del francés e se sarrar, tant coma se podiá del catalan, una mena de fraire grand. Las « creacions » del TDF, presas innocentament o maliciosament per d’occitan autentic, i podián ajudar.

Covidam lo lector a percórrer la rèsta del document, una mescla curiosa de sembla umilitat e d’umor involontari, coma n’a agut un avantgost tre la primièra citacion.

L’exemple dels « grands diccionaris ».

CLO : « S’adòpta en prioritat las formas que ja se son sedimentadas dins los primièrs diccionaris renaissentistas, los que son pròches de la lenga eiretada. Se pòt consultar mai que mai lo diccionari de Mistral (lo TDF) mas tanben los de Palai (1932-33), Castellana (1947, 1952), Calvino (1905), Vaissièr (1879), etc. Los diccionaris de Levy (1894-1924, 1909) e lo FEW son tanben de fonts d’informacion preciosas. Per exemple, trobam dins lo TDF las solucions seguentas: collector,conservator / *conservador, *fondador, fornidor, regidor, trabalhador, pensador/pensaire, *organizaire, *colonizaire, *dominaire, *pacificaire... » (p. 66).

Los obratges apelats pomposament los « grands diccionaris » son en realitat de plan salutàrias compilacions del vocabulari popular, e pas mai. Lo diccionari de Levy es citat coma caucion scientifica perqué non presenta que la fòrma arcaïca dels mots sabents, la quala sembla justificar las « solucions » de Mistral. Cal precisar tanben que lo CLO fa començar sa lista dels diccionaris modèrnes al TDF de Mistral e que mai o mens totes los que seguisson se’n son inspirats. Lo CLO, dont l’analisi precedís las pròvas, aviá tot avantatge a oblidar lo diccionari d’Honnorat - « que serviguèt de guida a Mistral » segon J. Charles-Roux - qu’ofrís un rebat fidèl de la « lenga eretada ». Es lo principi de la maleta de Charlòt : per la poder clavar, basta de copar tot çò que despassa (« indespassable » çò-dison). Honnorat es lo darrièr dels lexicografes objectius : l’idèa de nòrma e de modificacion del vocabulari li es estrangièra. Es oblidat tanben dins la lista, après sa comdemnacion dins una allusion ipocrita, lo diccionari d’Alibèrt, mas s’i caliá atendre.

A çò de Mistral, constatam amb sas « solucions » presentadas mai naut una volontat de tòrcer la realitat - çò que considerava coma de francismes - per donar una color populara a de mots sabents. Cossí lo seguir quand sabèm que lo mot conservator apareis en occitan al s. XIV e fondator al s. XV, qu'organizator es un mot de la fin del s. XVIII, colonizator del s. XIX, dominator del s. XIII e pacificator del s. XVI. Totes èran presents dins los diccionaris d’Honnorat en 1846. Qui non vei lo ridicul de lor transformacion arbitrària en mots falsament populars ? Per presentar lo sufixe -dor o -aire al lòc de -tor, auriá calgut qu’aqueles mots foguèssen dins la lenga abans lo s. XII. Lo catalan es una autra lenga, dins un sistèma ispanic.

Una granda precision.

Al cap d’un decenni de reflexion e sense que sián evocadas las analisis d’Alibèrt, claras coma d’aiga de font, lo CLO es arribat a la « solucion » seguenta : « Aqueste capítol es pas encara una recomandacion definitiva. Ça que la, las proposicions fachas per regular los sufixes d’agents an rescontrat un consens durant las discussions del CLO. Las expausam çai sota coma de solucions provisòrias. (…). Los vèrbs del grop A (…) implican los sufixes seguents : - aire -aira que s’utiliza sustot per las personas (…). Los vèrbs del grop B (…) implican los sufixes seguents : - eire -eira que s’utiliza sustot per las personas ».

Sèm « sustot » admiratius davant tant de prudéncia per suggerir una responsa falsa.

Alibèrt e Academia Occitana : los sufixes -aire, -aira, -eire, -eira son utilizats obligatòriament a partir de vèrbes de formacion populara per formar de noms d’agents designant de personas.

CLO : « Lo nom del jorn, dins sa forma referenciala, s’escriu dimars,confòrmament a una bona partida de l’usatge e a l’etimologia (< lat. dies martis). S’admet dimarts coma varianta ortografica perque qualques parlars pronóncian la t. L’ortografia dimars amb -s finala a l’avantatge de far una sèria [seria] continua en -s dins los noms dels jorns de la setmana : diluns, dimars, dimecres, dijous, divendres puèi dissabte, dimenge. »

Academia occitana : dimarts. Plan sovent la « t » non se pronóncia. Coma dins « prètz », « trobairitz », « ditz »…

Una granda exigéncia.

CLO : « Quand los grands diccionaris renaissentistas donan pas cap de solucion per formar los neologismes, òm s’inspira dels exemples de las lengas pròchas ».

« Los mots franceses en -eur inspiran de mots occitans en -aire, -idor, eire (…) : bateire (musician que fa de batariá, en francés batteur). En gascon sembla (sic) que se diriá puslèu -edor, -edora : batedor ». (…). Los mots franceses en -ateur, -uteur, -teur… inspiran de mots occitans en -ator, -itor, -tor. »

Alibèrt e Academia occitana : se se cèrca l’origina de la confusion entre mots en -aire, -eire, es benlèu aquí que se tròba : travailleur (subs. pers.) / trabalhaire ; mitrailleuse (subs. causa) / *mitralhaira [mitralhadoira] ; enchanteur (adj.) /*encantaire [encantarèl].

En Gasconha coma endacòm mai, un « bateire » es lo que fa de musica e un « batedor «  es un espleit que servissiá per la bugada.

CLO : « A partir d’un vèrb ja existent, de formacion populara, se causís puslèu (sic) los sufixes populars : (…). Exemples teorics de neologismes : desbobinar > desbobinaire, anequelir > anequelidor, apreendre > *apreendeire ».

A nòstra coneissença, los vèrbes anequelir e apreendre non fòrman de substantius dins quina lenga que siá, e mai encara « apreendre » qu’es un mot sabent e que non pòt aver un sufixe popular.

CLO : « A partir d’un vèrb occitan ja existent, de formacion culta, se causís puslèu (sic) los sufixes cultes ».

Alibèrt e Academia Occitana : a mot sabent, sufixe sabent.

Una granda clartat.

CLO : « Mistral dona animaire, -aira, qu’a un sens ocasional (lo / la qu’anima ») e qu’es diferent del sens professional d’animator ».

Lo vèrbe « animar » es un mot sabent e lo substantiu non pòt èsser que « animator ». Lo mot « *animaire » es una òrra farlabica.

CLO : « Pr’aquò cal observar que los vèrbs en -izar tendon a faire de derivats sistematics en -izaire (los exemples dins lo TDF son sistematics). Exemple teoric de neologisme : securizar > securizaire ». p. 68.

Le sufixe -izar, d’origina grèca, non se pòt apondre qu’a de mots sabents, los mots populars utilizan le sufixe -ejar. Lo mot « *securizaire » non existís dins quina lenga que siá perque non a cap de significacion.

CLO : « Se l’usatge fòrma solidament un neologisme amb una racina verbala culta e un sufixe popular, aquò se pòt acceptar ».

La formulacion es del tot ipocrita. Los sectators del CLO fan aquò de contunh - sense aver l’aprobacion de « l’usatge » - e mai es lor principala marca de fabrica (« *organizaire », « *centralizador », etc. ; per « organizator », « centralizator ») pel grand perilh de la lenga. Los sols mots corrèctes dins aquela situacion son los mots semi-sabents fargats a l’Edat Mejana e venguts plan rars (« procuraire »…).

CLO : « L’emplec d’aqueles sufixes cultes [-ator / -atritz…] fa l’objècte de discussions que cal encara resòlver.

« - D’unes pensan que cal prene en compte demest los critèris l'existéncia d’un vèrb que pòsca servir de motivacion a la formacion d'un derivat popular de tipe -ador (e tanben cal téner compte de las atestacions) : per eles, ordenador seriá de preferir perque es motivat per lo vèrb ordenar e mai es plan atestat dins lo renaissentisme.

« - D’autres pensan que dins certans mots, lo sufixe culte es preferible quand es ja present dins un mot latin : per eles, ordinator seriá de preferir perque es ja una forma latina (quitament s’aviá pas en latin lo sens tecnologic actual) » (p. 70).

« Modèl general : « ordenar > ordenador (popular) / ordinator (culte) ».

E nosautres pensam que tot aquò - sense téner compte de la contradiccion amb l’afirmacion precedenta - son d’asenadas dignas d’una antologia.

Alibèrt e Academia Occitana : « ordinator ».

Per acabar, s’avèm comprés quicòm a aqueles monològues, sèm dins una logica clara de suprimir tota referéncia a l’òbra d’Alibèrt - qu’a respondut despuèi lontemps a totas las questions pausadas aquí. Una logica de destruccion de la lenga del dedins. Pensi que l’avèm ja dit.

Totas aquelas subrebèlas teorias tròban lor expression literària dins lo Jornalet.

J. P.