Academia Occitana

A la seguida de son Diccionari de mila mots (1992), Jacme Taupiac publica en 2001 L’occitan modèrne. Aital l’autor del Pichon diccionari de 1977, precisa e corregís son analisi de la realitat de la lenga per delà las farlabicadas. Aquela mesa al punt èra necessària.

modèrne.

L’autor a causit lo mot emblematic « modèrne » pel títol de son libròt e lo repren de manièra significativa dins un sostítol : « Lo forn modèrne ». E se n’explica : « Se volèm un occitan lenga de cultura, que siá coma totas las autras lengas de cultura, qué pensar d’una finala -rn que se descodificariá [r] dins lo torn [lu tur] e, plan probable [-rn] dins modèrn [mudèrn] ? Alibèrt èra pas caluc : vertadièirament cresi pas que, dins son idèa, a la grafia modèrn agèsse pogut correspondre la realizacion fonica *[mudɛr], conformament a la descodificacion acostumada dels mots de formacion populara ambe la finala -rn coma la carn, l’infèrn, lo forn, etc. I a pas una sola lenga neolatina ont los dos elements consonantics finals del mot modèrne (latinisme relativament recent) se pronóncien pas ». (…) Donc, cresi que per Alibèrt a la grafia modèrn correspondiá la prononciacion [mudɛrn]. Aquela fòrma modèrn, a costat d’infèrn, nos fa donc un occitan plan complicat, ambe una fonologia dels mots sabents e una fonologia dels mots populars, e un occitan plan estranh (un fum de locutors « qu’an pas apresa la lenga dins los libres » s’i retròban pas) ». (p. 17).

Los qu’an popat la lenga al brèç non fan pas l’error dels pretenduts lingüistas de mesclar los mots populars e los mots sabents : dison « modèrne » e « torn », coma Honnorat, Mistral e Palay. De còps, o cal reconéisser amb tot lo respècte que li devèm, Alibèrt èra mai occitanografe qu’occitanofòn.

filosòfe.

« Lo lengadocian deu èsser la sola fòrma d’occitan ont, sense tròp de « volontarisme linguistic » la fòrma alibertina de 1935, lo filosòf seriá admissibla. En efièch, aquel dialècte nòstre a qualques mots de formacion populara (…) ambe la finala -f : a refòf (…) ; l’agaf (…) ; lo buf (…) ; lo chif (…) ; cuf (…) : l’estrif (…) : gòf (…) ; lo tuf (…). E donc, val mai aver l’unitat de tota la lenga per aquela finala e dire lo calligrafe, lo filosòfe, le fotografe, lo ieroglife, lo telegrafe ».

Ajustarai qu’aqueste mot plan frequent dins la literatura medievala es - a ma coneissença - totjorn escrit « philosophe ». Dins la lenga modèrna, se tròba un autre sistèma per assolidar la -f finala, l’ajuston de -l : trionfle / trinfle (ara corregit en trionfe), mofle (de mof, aital lexicalizat), cufle (ara corregit en cuf), e quitament lo francitan Cristòfle… En defòra dels mots monosillabics o bisillabics, non se tròba d’exemples de mots acabats per -f, quitament en « lengadocian ».

Aquelas demonstracions valon pels mots sabents acabats en -am, -èm, -im, -òm, -um espepissats per l’autor, ont la « m » finala non se pòt prononciar que « n » en finala de mots sus la màger part del territòri. Assajatz de prononciar « *anonim » dins aquela condicion.

Mas J. Taupiac es revengut sus la -e de sosten per mai d’un cas, en tornant a las solucions d’Alibèrt. Aital, non prenon jamai de « e » de sosten las finalas :

-st : just, trist, bast, lagast, mast, august, vast, ast, arbust, termofròst, etc.

-òn : atòn, afòn, telefòn, etc.

L’obratge caup enfin una lista de mots plan complèta que permet al lector d’obténer las responsas a las questions pausadas pel problèma de la « e » de sosten, quand la cal e quand non la cal. Se tròba quasi tota dins lo Diccionari general de la lenga occitana de l’Academia Occitana (cf. la « e » de sosten http://www.academiaoccitana.eu/oc/9/49/La-lenga-en-questions/La-%C2%AB-e-%C2%BB-de-sosten )

Demòran d’efièit qualques punts que l’Academia deu encara examinar :

tranquil / tranquille

Contràriament a Alibèrt que pòrta dins son diccionari tranquil, imbecil e pupil, Jacme Taupiac propausa aquí, coma en 1977, tranquille, imbecille, pupille e ajusta codicille, bacille… Los dos son d’acòrdi pels derivats, tranquillitat, imbecilla e pupilla.

Mas lo meteis Taupiac accèpta nul, nulla e nullitat ; metal e metallic ; cristal e cristallizar… Ajustarem libèl (atestat tre l’Edat Mejana) e libellista, duèl e duellista… De fòrmas que non nos sembla possible de modificar.

S’acceptàviam una sola règla, en conformitat amb Alibèrt, auriam :

bacil → bacillar, ara ; bacillalas ; bacillemia ; baccilifòrme, òrma ; bacillizacion ; bacilloscopia ; baccilòsi ; bacilluria ♦ codicil → codicillar, ara ♦ cristal → cristallifèr, èra ; cristallin, ina ; cristallizar ; cristallizable, abla ; cristallizabilitat ; cristallizacion ; cristallizator ♦ duèl → duellista ♦ imbecil →imbecilla ; imbecillament ; imbecillitat ♦ libèl → libellista ♦ metal → metallic, ica ; metallifèr, èra, ; metalleïtat ; metallizar ; metallizat, ada ; metallizacion ; metallizator, tritz ♦ nul → nulla ; nullament ; nullitat ; nullipara ♦ pupil → pupilla ; pupillar, ara ; pupillaritat ; pupilloscopia ; pupillomètre ♦ tranquil →tranquilla ; tranquillament ; tranquillitat ; tranquillizar ; tranquillizant, anta…

exempt e prompte.

« Dos mots son particularament interessants : exempt (< latin exemptum), prompte (< latin promptum). Perqué aquela diferéncia d’evolucion fonetica ? Es perque l’adjectiu exempt que sa primièira atestacion remonta a 1399 en catalan (…), encara que siá un mot relativament recent a encara una evolucion fonetica populara. E aquela fòrma se manten fins a l’epòca actuala : exent (Cosinièr), eisènt (Mistral) ; exempt (Alibèrt) ».

Lo mot semi-sabent « exems » (lat. exemptus, « afranquit ») apareis al s. XIII dins la règla de sant Beneset e al s. XIV dins las Leis d’Amor. De son costat, Emil Levy cita « exemtar » amb lo sens de « s’éloigner, se tenir à l’écart », un sens que correspond als testimoniatges precedents e qu’es encara lo de Belaud al s. XVI : « Ezèns de la pouisoun d’uno vila paliero, / praticarian l’amour dins lo bouosc estrangier ». A l’Edat Mejana, lo francés coneissiá lo mot « exent » amb lo sens diferent de « privat, despolhat ». Calguèt esperar lo s. XVII per veire aparéisser en francés lo mot sabent « exempt » - sense relacion amb lo precedent, levat l’etimologia - amb los senses modèrnes de « non assubjectit a », « aparat de », « endecat de ». Aital l’empleguèron en occitan Brueys e Despuèch citats (aprèp Belaud) per Mistral, mas jos fòrma fonetica. Lo mot, desconegut çò sembla de totes los diccionaris occitans anteriors, apareis en 1850 dins lo de Cosinièr, jos la fòrma « exent » : « Exent, o. adj. Exempt, te, qui n’est point sujet ou assujetti à… Sera exent dal sort ». Sèm aquí dins lo contèxte de la conscripcion militara. Mistral tornarà préner lo mot dins la meteissa accepcion, mas jos la fòrma « eisènt ». Dins son vocabulari ortografic, Alibèrt li donarà son vestit ortografic sabent amb « exempt ». Mas lo mot èra vengut del francés e son ortografia tanben. Non valdriá mai alinhar exempte sus prompte ?

J. P.