Academia Occitana

En 1977, Jacme Taupiac publica son « Pichon diccionari francés-occitan ». Lo diccionari es pichon (16300 mots) mas lo projècte benlèu tròp grand per l’epòca (e encara a l’ora d’ara per d’occitanistas sense consciéncia ni sinceritat) : es un diccionari de « l’occitan comun » (diriam ara « estandard »), lo bèl primièr. Es tanben lo diccionari d’una lenga que « tòca tèrra », en adeqüacion amb la fonologia de la lenga viva, quicòm que sembla paradoxalament mai extraordinari encara. Es dedicat « a la memòria del Mèstre Loís Alibèrt » dont la « reedicion » de la Gramatica ven de paréisser. Es una òbra personala mas l’autor a sollicitat los vejaires de Jacme Boisgontièr e de Rodgièr Teulat. De son contengut, plan ric, amb fòrça preconizacions graficas uèi adoptadas de totes*, non evocarem que qualques punts essencials :

La necessitat d’una lenga comuna :

« Aquela sofracha d’occitan comun a totes los occitans es mai d’un còp dramatica : aquò fa que s’emplega sovent lo francés al lòc de nòstra lenga per çò que lo francés es la sola lenga qu’avèm en comun ; aquò fa tanben que totes los diccionaris occitans son de diccionaris bilingües ont los mots occitans son explicats en francés ; aquò fa enfin que dins las edicions d’autors occitans classics, las explicacions o las traduccions son gaireben totjorn en francés, coma se l’occitan èra una lenga mòrta ». p. 12.

La necessitat d’un vocabulari comun :

« La morfologia e lo lexic d’aquel occitan son causits essencialament segon lo mai grand espandiment geografic. Lo parlar mairal de l’autor dintra pas en linha de compte : los critèris de causida son pas sentimentals mas scientifics. Per exemple, se ditz segon las regions : lo can, le canh, le gos, eth can, lo chin, etc. Cada tèrme es de bona lenga d’òc, mas quin es lo mai espandit ? Quin es lo tèrme que me permetrà d’explicar a un gascon o a un lengagocian del sud çò qu’es un chin ? Segon de critèris scientifics de reparticion lingüistica, direm que lo can es la fòrma de l’occitan referencial, e donc comun. Mas las autras fòrmas e los autres mots son tanben d’excellenta lenga d’òc ». p. 13.

La necessitat d’un vocabulari adaptat a la vida contemporanèa :

« … una lenga unica a una partida de son lexic rigorosament comun : lo vocabulari scientific d’introduccion recenta. Volèm poder parlar de tot en occitan e lo dialectalisme lexical es pas pensable per tractar de lingüistica, de micologia o d’electronica ». p. 12.

« Per las realitats scientificas (…) avèm tengut compte de la lenga parlada, de la pensada d’Alibèrt e, mai que mai, de las autras lengas neolatinas : catalan, castelhan, portugués, italian, francés, romanés. Se cal donc gardar de creire que los mots occitans que semblan plan lors correspondents franceses son de francismes : se tracha de mots manlevats dirèctament al latin e al grèc e adaptats a la grafia e a la fonetica occitanas ». p. 18.

La necessitat d’eliminar los francismes recents :

« En seguissent l’exemple e la doctrina de Loís Alibèrt, avèm fòrabandit lo mai possible d’aqueste diccionari los francismes qu’an remplaçat tròp sovent los mots indigènas (…). Atal donc, quand lo bon mot occitan es totjorn viu endacòm, l’eliminacion del francisme se fa per manlèu al parlar ont s’emplega totjorn : es la doctrina d’Antonin Perbòsc et de Loís Alibèrt. Çaquelà, cresèm que sufís pas d’aver la fobia del francisme per escriure un bon occitan (…). Tornam dire que los francismes socialisats [socializats] son pas tan graves coma los artificialismes de farlabica. Cal que nòstra lenga tòque tèrra ». p. 19.

La necessitat de seguir la doctrina plan compresa de Loís Alibèrt :

« Lo qu’a rendut possible lo trabalh actual que fasèm ensemble sus l’occitan comun es Loís Alibèrt (…) : es nòstre filològue nacional. Sa doctrina normalisatritz [normalizatritz] es estada de contunh nòstra guida ».

Aital disiá Jacme Taupiac fa 40 ans, e trobam encara de personas que se dison « occitanistas » e que son « contra l’occitan estandard », de personas que pretendon parlar un occitan « plan idiomatic » mas qu’es pas « qu’una trista farlabica », de personas que vòlon impausar « de fòrmas o de mots tròp arcaïcs, tròp prèp del catalan e tròp luènh de la lenga parlada generalament ». Son eles, amb una terribla eficacitat, que tuan nòstra lenga.

Lo « Pichon diccionari » de Taupiac foguèt aculhit dins un clima d’isteria que benlèu la mesa al punt « oficiala » e istorica del pòrtaparaula de l’IEO - enfangat dins sa vision regionalista e complasent a totas las traïsons de l’òbra d’Alibèrt -, pòt donar una idèa : « Se l’unitat de l’Occitan se deu far (sic), serà per las vias naturalas (sic) ».

J.P.

* Pel primièr còp aqueste diccionari dona una plaça importanta als mots de formacion sabenta, ja presents en mendre quantitat dins los diccionaris de Rodgièr Barta. Per respècte de la fonologia autentica de nòstra lenga, amb l’acòrd de Boisgontier e de Teulat, manten per aqueste vocabulari la « e » finala de sosten après « -m », « -lt », « -rm », « -lm », « -g » (anonime, culte, isotèrme, filme, catalògue…). Dins la seguida d’Alibèrt, rapèla la règla d’usatge dels sufixes « -dor » e « -tor » (lo servidor, l’administrator…), la de l’accentuacion (vergonha, malautiá, Occitania…) e manten la finala « -ièra » majoritària al lòc de « -ièira » (carrièra, entièra, primièra…). Aquelas preconizacions son fondamentalas. Mas reconeissèm, e l’interessat tanben despuèi longtemps, que li es arribat de passar l’òsca per çò qu’es de la « e » de sosten (*celèste, *afòne, *atròce, *austère…). Pecat de joventut.