Academia Occitana

En 1935, Loís Alibèrt publica lo primièr tòme de sa Gramatica occitana. Lo segond pareisserà dos ans mai tard, en plena guèrra civila d’Espanha.

Non espepissarem aicí tota la riquesa e la noveltat d’aquel obratge non encara remplaçat oitanta ans après sa parucion. Nos contentarem de ne citar tres elements essencials. E un quatren, malaürosament, fals dins son analisi, factor de mesfisança dels locutors « naturals » e de dissensions encara vivas (occitanisme / Felibritge provençal ; lengadocian / varietats, etc.).

1 – L’occitan central coma basa de la lenga de communicacion.

Pel primièr còp dins aquel tipe d’obratge, la metalenga causida es l’occitan (direm uèi l’occitan estandard), dins sa fòrma centrala (non palatalizacion del -ct latin, non vocalizacion de la « l » aprèp vocala, conjugason regulara…). Aquela fòrma es centrala linguisticament, çò es que s’enrasiga a la convergéncia de las tres (o quatre se comptam lo catalan !) grandas unitats linguïsticas : los occitans gascon, septentrional e mejan. Lo nom de « lengadocian » non nos deu enganar quand l’autor reivindica lo Peirigòrd meridional, l’Agenés, l’Orlhagués, lo Carcin, lo Roergue… Es d’occitan que se tracta.

2 – Un lexic repartit en tres estratas.

Alibèrt fa una distinccion precisa entre los « tres tipes diferents d’apòrts » dins « la massa de paraulas vengudas del latin » : « 1, Mots populars (…). 2, Mots semisabents (…). 3, Mots sabents » (I, p. XXIV).

En resumit, los mots de formacion populara, que constituïsson lo còrs de la lenga, son lo resultat de l’evolucion del latin parlat al cors del primièr millenari ; los mots de formacion semi-sabenta son estats « manlevats al latin » tre los primièrs escrits e se son adaptats a las règlas dels mots de formacion populara ; los mots de formacion sabenta, los de la modernitat, manlevats al latin del s. XIII (pel mens) a l’ora d’ara, gardan lor estructura latina e an lors règlas pròprias d’adaptacion.

Per far cort, los primièrs e los dosens an de sufixes en -aire/-aira, -ador/-adora (substantius per designar de personas : caçaire, aira / caçador, dora), en -ador/-adoira (adjectius : vesedor, doira), en -ador/-adoira (adjectius substantivats per designar de causas : abeurador, escumadoira) e en -ason ; ança (substantius : garison, fisança) ; los tresens an de sufixes en -ator/-atritz (substantius e adjectius, per designar de personas e de causas : conservator, tritz, regulator, matritz), en -acion e en -ància / -éncia (substantius : operacion, alternància, convergéncia).

3 - Restablir las fòrmas condreitas dels mots francesats.

La refòrma ortografica d’Alibèrt presenta un just equilibri entre l’etimologia e la fonologia, l’etimologia permetent de cobrir la diversitat de las prononciacions. Aital son restablidas (per el o segon son exemple) las fòrmas regularas d’un fum de mots alterats recentament per l’influéncia del francés : barròc, certitud, austèr, cannibal, fidèl, util, simbòl, escrupul, meloman, fenomèn, telefòn, ciclòp, consular, caractèr, vampir, erbivòr, manicur, atribuïr, obès, clorat, interprèt, satellit, poliglòt, ridicul, Olimp, dividend, mond, diftong, immens, còrs, monegasc, barbaresc, risc, contrast, celèst, robust…

4 - … mas aquesta logica non sap escapar al perilh de las ipercorreccions.

Lo problèma es que l’autor, catalanofòn e catalanofil, editat de mai a Barcelona, entend « corregir » tanben, sul modèl catalan, de mots sabents atestats sovent tre lo s. XIII e que l’evolucion fonologica intèrna de l’occitan (lo desplaçament de l’accent tonic e l’aflaquiment de las consonantas) rendon perfeitament legitimes. Aital, al lòc de « modèrne », « amòrfe », « prodigue », « adulte », « anonime », « salme », « èlme »… Alibèrt propausa *modèrn, *amòrf, *prodig, *adult, *anonim, *salm, *èlm… La prononciacion « normala » ne seriá aquesta : *modèr(n), *modèr(n)s ; *amòr(f) o *amò(r)f, *amòr(f)s o *amò(rf)s ; *prodig [prodik], *prodigs [prodits] ; *adul(t) o *adu(l)t, *adul(t)s o *adu(l)ts ; *anonim [anonin] ; *sal(m) o *sa(l)m, *sal(m)s o *sa(l)ms ; *èl(m) o *è(l)m, *èl(m)s o *è(l)ms, etc. e l’adopcion a las varietats perifericas virariá a la cacofonia completa.

La diferéncia amb lo catalan e l’occitan es qu’en catalan totas las consonantas se pronóncian e qu’en occitan un sola dins aquelas situacions se poiriá prononciar, çò que rendriá lo mot inintelligible.

Dins la lenga vertadièra, la solucion de la « e » de sosten (que non cal ajustar mas manténer) existís dins los mots de formacion populara o semi-sabenta que non an res a veire amb lo francés : olm → olme, vèrm → vèrme, vèrn → verne / vernhe, *flum → flume, reguèrg → reguèrgue, Circ → Cirgue, parc → pargue, *diac → diague, rog → roge, taur → taure, faur → faure, lum → lume, volam → volame, Bertram → Bertrame....

Es plan anciana pels mots sabents ont deu èsser generalizada :

Còdi de Justinian (s. XII) : « Prodigues, so es degastaire de las soas causas ».

Guilhèm de Tudèla (1210/1214) : « Fo ab sageta feritz per lo nazal / e per l’ulhal del elme, que lo colps fo mortal ».

Pèire Cardenal (s. XIII) : « David, en la prophetia, / dis, en un salme que fes… ».

Raimond Feraut (s. XIII) : « Non ausavan far prologue ni sermon ».

A l’ora d’ara, la Gramatica d’Alibèrt dins son edicion originala es lo sol obratge que podèm considerar del tot de sa man, quitament s’avèm qualques dobtes d’intervencions maladreitas (innocentas) degudas als editors e empremeires catalans.

En defòra de sas temptacions arcaïzantas, la lenga d’Alibèrt s’inscriu dins la continuitat istorica de l’occitan e la fidelitat a la lenga viva. A l’ora d’ara es dins aquela meteissa logica - tras que naturala -  que se plaça l’Academia occitana.

J.P.