Academia Occitana

La romanizacion del país comencèt en província narbonesa al s. II av. J.C. e èra acabada al s. II apr. J.C. quand lo cristianisme apareguèt a Marselha e a Arle. Aqueste s’espandirà dins los sègles seguents, tant en Narbonesa coma en Aquitània reunidas dins l’encastre del diocèsi de Viena.

Adonc, lo vocabulari religiós faguèt son intrada dins la lenga tre son origina e acompanhèt son evolucion. Non se cal estonar en consequéncia que los mots fondamentals de la religion de cada jorn - contràriament a los de la teologia qu’arribaràn amb la lenga escrita - sián de « formacion populara ». Mas sèm someses a la temptacion de donar a d’unes de fòrmas sabentas.

Es çò qu’arribèt al cors de l’istòria :

Monastèri remplacèt a partir del s. XIII, benlèu per de rasons de clartat e d’unitat, los mots mostièr, monestièr o encara mongia / morguia. Mas sembla que monestièr resistiguèt longtemps. *Monastièr es una alteracion o una ipercorreccion de monestièr.

Confessar, confession e confessor, a partir del s. XIII, remplaçan al sens religiós cofessar / cohessar e cofessaire / cohessaire que prenon una accepcion familiara (« far parlar », avoar).

Evesque e evescat son de francismes que remplaçan à partir del s. XIII (benlèu en rason d’un enquadrament ecclesiastic mai adaptat) los vièlhs mots bisbe e bisbia. Puèi bisbat e bisbal daissaràn la plaça als sabents episcopat e episcopal.

Per aquò, d’autres an subreviscut :

Bibla es mençonat a l’Edat Mejana (Cat. dels apostols de Roma), jos aquela fòrma confirmada per biblaria (bibliotèca) que l’acompanha. Es la fòrma atestada dins totes los diccionaris fins a Alibèrt que causís lo catalanisme bíblia, confòrme a l’etimologia (latin ecclesiastic biblia). Aital un mot de formacion populara plan viu es metamorfosat d’autoritat en un mot sabent. Aital se deuriá prononciar en doás sillabas un mot que los Catalans pronóncian en tres. Totes los diccionaris contemporanèus (levat Coupier !) prepausan aquela fòrma erronèa.

Crestian, crestianament e crestiandat son uèi los sols mots de formacion populara de lor familha. Los autres son de formacion sabenta : Cristian (prenom), cristianizar, cristianisme, cristanizacion etc. Se pòt encontrar de fòrmas erronèas (ratapenadas) amb *crestianisme, *crestianizar, *crestianitat… Istoricament, d’autres derivats populars serviguèron per designar los cagòts : crestian, crestianariá, crestianiá…

Glèisa (latin. ecclesia) a perdut sas variantas multiplas reveladas mai que mai per la toponimia, e sos derivats pesucs (gleisastgue, gleisatge). Los derivats sabents son ecclesiastic, ecclesial etc.

Monge / morgue (latin monachus) a perdut sos derivats populars mongiá (« La Mongie » en Gasconha pirenenca), o morguiá (la glèisa « Notre-Dame de Lamourguier » a Narbona). Los derivats sabents son : monacal, monaquisme etc. Lo neologisme monac, inventat per Pèir de Garròs (en correspondéncia çò sembla amb monard) per se trufar d’un monge, se retròba innocentament, jos la fòrma grafica malcompresa *monach », dins lo diccionari de Palay.

Prèire (latin presbyter) a coma derivats dirèctes preirat e preiressa. Pel demai, nos cal virar cap a presbitèri, presbiteral, presbiterat, presbiterian, etc.

Pecat (latin peccatum) a conservat sa familha : peca, pecar, pecadís, pecaire (interj.), pecador, pecairitz, pecadilha. E los novèls venguts s’intègran pro plan : pecable, pecabilitat.

Popular o sabent ?

Diague (latin diaconus), en tota logica, se deuriá dire e escriure « *diac » mas, per que siá de bon compréner, aqueste mot monosillabic, li calguèt ajustar una « e » de sosten. Un exemple dels mai ancians (s. XIII) de l’emplec d’aquesta solucion. Lo problèma se pausava tanben al catalan e al francés que causiguèron respectivament diaca e diacre. Après, en occitan coma en catalan, avèm normalament diaconal, diaconat, diaconia, diaconessa…

J. P.