Academia Occitana

La lenga anciana coneissiá dins son ample l’accent tonic sus l’antepenultima : làgrema. Uèi aquelas fòrmas (proparoxitòns) se son mantengudas dins de territòris non annexats a l’Estat francés, la Catalonha del sud, o annexats despuèi pauc de temps, la Catalonha del nòrd e lo país niçard. Lo Bearn, independent dins lo reialme de Navarra e annexat al s. XVII, la Val d’Aran, restacada a l’Espanha, e las Vals alpinas, restacadas a l’Itàlia, l’ignòran çaquelà coma lo demai de l’Occitania. Se pòt pensar que l’annexion a l’Espanha e a l’Itàlia afavorizèt aquela permanença en Catalonha nòrd e en país niçard alavetz que dels Alps als Pirenèus s’operava la granda mutacion fonologica. A l’ora d’ara, la Catalonha desenvolòpa a despart la siá lenga comuna e l’accentuacion sus l’antepenultima es fòrça minoritària en çò nòstre.

Se demandam a un Catalan cossí escriure lo nom d’aquela vilòta de Lengadòc que se disiá Castrias en occitan ancian e que se ditz « Castries » en francés, respondrà « Càstrias », amb l’accent sus l’antepenultima, e serà seguit pel CLO, quitament s’aquela accentuacion es venguda impossibla en occitan de uèi. Paradòxa estranha, non i tornarem. Mas se demandatz als Occitans s’an una autra solucion, vos respondràn que n’an doás. La primièra, noblesa obliga, es la de l’anciana familha senhoriala : se non volètz passar per un pacan, vos cal saber que son nom francizat s’escriu « de Castries », mas se pronóncia « de Castres ». Aquò vòl dire qu’en occitan, dont avèm aquí los rebats, per poder conservar l’accent tonic a sa plaça primitiva, calguèt amudir la vocala « i » : de Càstrias, sèm passats a Castras. La segonda solucion es la dels vilatgeses, pels quals lo nom occitan de la comuna es Càstias. Per conservar l’accentuacion, an amudit la consonanta « r » : Càstrias es passat a Càstias.

Un autre exemple, lo del femenin « pròpria ». Trobam dins Raynouard (IV, p. 567) aquesta citacion del s. XIV : « Nostre propri sen ni nostra propra volontat ». Es aplicada aquí la primièra solucion encontrada dins lo cas precedent, l’amudiment de la vocala « i ». Mas la segonda es tanben presenta dins los diccionaris de la lenga medievala, la d’amudir la consonanta « r », tant al masculin coma al femenin : « pròpi », « pròpia ». E es aquesta que prevalguèt, coma se compren, en occitan gascon (aranés inclús) e tanben… en catalan. Es representada tanben sus la totalitat del territòri. Alavetz, perqué prepausar « pròpri » e l’imprononciable « pròpria » dins los diccionaris contemporanèus ? Plan segur perqué en occitan provençal se pòt escriure « pròpri » e « pròpria », mas en tot non prononciar la « a » del femenin : aquí l’assimilacion se faguèt al profièit de la « i » mas l’ortografia conservèt la « a ». E per de purs occitanografes…

La solucion « Castras/pròpra » luènh d’èsser abandonada, trobarà son utilitat endacòm mai. D’efièit, dins un autre document del s. XIV citat per Raynouard (II, p. 219) trobam : « Translatet en lati la maior partida de la Bibla dels Grexcs ». Aquí lo mot primitiu èra « bíblia » e l’assimilacion necessària se faguèt per l’amudiment de la « i » : bibla (1). A la seguida de totes los diccionaris anteriors, Mistral presenta tanben aquela fòrma (« biblo », « biplo »), mas totes los diccionaris contemporanèu an « bíblia » que se deu prononciar sense destacar tanpauc las darrièras vocalas. N’es parièr pels noms de païses, « Calàbria » pel CLO mas « Calabra » per Mistral…

Una tresena solucion èra de cambiar (se n’èra besonh !) la plaça de l’accent tonic : aital « pàtria », « Ómbria », « indústria »… preconizats pel CLO, mas « patria », « Ombria », « industria »… per Mistral e sos davancièrs. Doás illustracions : « Car es tu la patria e tu la libertat » (Mistral, « Calendau ») ; « Digas a la bèla Maria, / que non dòrmi ni nuèit ni jorn, / e que tu fas per industria, / çò qu’ieu practiqui per amor » (Gautièr, « Lo relòtge », s. XVII)…

L’occitan non es una lenga de laboratòri mas una lenga qu’a sas règlas e sas tradicions.

Doncas : pròpi / pròpia, bibla, Calabra, patria, industria, Ombria… E tanben Alexandria, Transnistria…  E plan segur Pàrtia, Pèrsia, mar Càspia, Turíngia, Índias, Valéncia…

J.P.

(1). Se poiriá pensar tanben que « bibla » es un mot de formacion populara e « bíblia » un mot posterior de formacion sabenta.