Academia Occitana

Avèm, dins la lenga parlada, una tièra de vocabulari connotat que nos rapèla nòstra condicion de pòble istoricament dominat. Aquí-ne un escapolon : riche* per ric, palais* per palatz, monsur* per sénher, chivau* per caval (animal nòble), curè* per reitor o capelan, servitur* per sirvent, avoar* per confessar (a la polícia)… e bòi* (francisme ancian) e boès* (francisme mai recent) per fust (matèria nòbla e estrategica). Aqueles dos darrièrs mots designan la matèria bruta eissida de l’arbre o l’arbre el-meteis quand es destinat a aquel emplec. Lo primièr renaissentisme « corregirà » bòi* e boès* en « bòsc »… agreujant aital lo francisme primitiu.

Dins la bona lenga, lo mot fust correspond exactament al sens de bòi* e de boès*, e lo bòsc es estrictament lo lòc plantat d’arbres. Aquí una frasa del libre de Sidrac (trad. s. XIV, citada per Raynouard, II, p. 410) : Carpentiers si es comparatz al faure, cant al besonh del mon(d), so es a dire lo fust e’l fer : quar assi coma lo fustz s’obra per lo fer, aissi l’obra del fust. Aquela oposicion tradicionala dels dos materials es rapelada al s. XVII per G. Dastròs : Mingi lou hèr, lou hust tanben. Al s. XVIII, per l’abat de Sauvages, lo mot Fust designa « tout ce qui est fait de bois » e se diferencia de fusta coma o mòstra aquel provèrbi : Si en vert fust fan fusto, en se qe faran ? (si en verd fusts fan fustas, en sec que faràn ?). Devèm a Honnorat d’autras citacions, ont es question d’un fust que es apellat sedre e de fust de cetim (fust de sandal). Mistral que cita Dastròs (TDF, I, p. 1196) apond aqueste provèrbi gascon : Las estèros semblan au hust.

De fust ven lo fustet, fust menut tirat d’un arbust que n’a pres lo nom. Aqueste es senhalat en « catalan » en 1249 e en « occitan » un sègle après, dins l’Evangèli de l’Enfància : Pastel e fustet issamen (Raynouard, op.cit.). Honnorat precisa que lo fustet « cap una matèria coloranta » que servís « per donar a las estòfas ja tintas una nuància de jaune iranjat, e sa rusca es emplegada pels tanaires a la plaça del sumac ». Lo colorant en question se ditz la fustina. Mas un fustet o un fustèl pòt èsser tanben un culhièr de fust segon Achard (1785) e Honnorat (1846). E tot çò qu’es de fust (vaissèla rustica…) se ditz la fustalha, coma çò qu’es de tèrra cuèita es la terralha.

La fusta, que podèm definir a l’encòp coma lo fust un còp obrat e un element de la carpenta pòt èsser assimilada a un o l’autra, coma lo fustièr al carpentièr e la fustariá a la carpentariá. L’ensemble de las fustas es lo fustam. Un òme plan bèl es dit d’una bèla fusta. Lo que fusteja, que s’amusa a escalprar de fust per son plaser, es un fustejaire. E avèm encara la fustada, lo fustament, lo fustatge…

J.P.

▼Lo mot fustet (arbust e matèria) es passat al francés e los diccionaris nos asseguran que ven de l’arabi fústuq, fústaq que designa lo « pistachièr ».