Academia Occitana

L’actitud dels occitanistas es plan variabla per çò que tòca als « estrangierismes », los mots o biaisses de prononciar venguts d’endacòm mai. Aquò pòt anar d’una vigilanta suspicion cap als francismes, a una mesfisança tota francesa cap als anglicismes, a una vertadièra simpatia pels italianismes - levat benlèu dins las vals alpinas - fins a un entosiasme ispanofil que menaça uèi de descarar la lenga. Mas en lingüistica l’ideologia - o s’estimatz mai, la subjectivitat - non es bona cosselhaira. Cresèm que totes los que se mesclan d’estudiar l’occitan an per primièr dever d’escotar coma parla lo mond. E de s’assabentar de sa tradicion vertadièra.

maganhon / maquinhon. Los dos mots son retenguts per Mistral que lor dona una etimologia comuna (lat. mango, onis). Lo segond es un francisme en occitan mas benlèu un occitanisme en francés. Per aqueste, lo sénher Gaffiot es clar e dona rason al mèstre de Malhana per la rasic latina : « marchand d’esclaves (…) celui qui pare (maquille) sa marchandise, maquignon ». En occitan, lo mot « maganhon » sembla aver generalizat lo sens pejoratiu en marrit obrièr, comerçant malnet, etc., mentre que lo « maquinhon » (catalan : « maquinyó ») demòra un merchand de chavals pauc onèst. Los dos nos pareisson utils de conservar en occitan estandard amb lors senses especializats.

Per èsser complet : lo Larousse prepausa per « maquignon » una origina neerlandesa, makelen, que vòl dire trafegar, e lo TLF i vei puslèu un crosament entre maquereau e barguigner.

maison. Aqueste mot es sovent considerat coma un francisme (que pòt èsser de còps dins son usatge) mas los tèxtes coma l’onomastica nos pròvan lo contrari. En occitan medieval, se parla de la mayzo comunal o, coma uèi, de la maison comuna o, per far cort, de la comuna. Se parla aital de la maison de faiçon impersonala : la maison de comèrç, la maison d’edicion, la maison de santat, la maison reiala, la maison Pitaluga, etc. En general, per parlar de la demòra familiala, son utilizats los mots ostal o casa. E ostal pòt designar modèstament un palatz dins la vila, lo famós « hôtel » en francés, qu’es benlèu un occitanisme.

majordòme. D’autors que pretendon qu’ajustam « de " e " pertot », alavetz que son eles que las escafan, escrivon *majordòm (e en consequéncia, o esperam, pronóncian « n » la darrièra « m »). Trobam aquela fòrma unica - l’autra es una invencion - tre l’Edat Mejana. Aital al s. XIII dins las Leys d’amors : « En ayssi que te fay majordome ». En francés, lo mot apareis al s. XVI jos la fòrma « maiour dosme » (un « dosme » que sent l’adaptacion azardosa), puèi « majeur dome », e al s. XVII jos la fòrma « majordome ».

manegança. Dins la seguida de manegar, avèm manegança. Lo francés n’a fait « manigance », puèi es vengut « manigancer » : de diccionaris, sense saber qu’èran d’occitanismes, an adaptat aqueles dos mots, d’autres an assajat de los traduire en occitan.

manholièr. Dins los diccionaris trobam *magnòlia, mas aquest mot non a res de sabent. Es estat fargat d’aprèp lo nom del botanista montpelhierenc Pèire Manhòl, en francés Pierre Magnol (1638-1715). Doás fòrmas son possiblas mas, per de rasons de clartat de prononciacion, estimam mai amb Mistral « manholièr » que « manhòlia ».

massacre. Aqueste francisme es remplaçat sovent per chaple, masèl, mortalatge, matança o carnalatge. Pel vèrbe correspondent, se prepausa chaplar e maselar. Cal reconéisser que cap d’aqueles mots non correspond a son accepcion precisa, mas puslèu a d’interpretacions moralas : chaple e chaplar son de tèrmes de cosina ; masèl es sinonime d’afachament ; mortalatge e carnalatge exprimisson una consequéncia ; matança es ambigü e de mal compréner… Adonc, es amb rason que la majoritat dels diccionaris an retengut la seria massacre, massacrar, massacrat, ada, massacrant, anta e massacraire, aira, de francismes de segur mas necessaris e emplegats despuèi de sègles.

mairitz / matritz. La mairitz, mot de formacion populara, es l’autre nom de l’utèrus ; la matritz, mot de formacion sabenta, es un mot del vocabulari tecnic, judiciari, matematic, informatic, economic, scientific, ecologic, arqueologic…

molinariá. I aviá lo molin, de vent o d’aiga, e lo molinièr e, un còp passat à l’èra industriala, per mòler lo blat e produire de farina, sèm passats a una autra dimension. Los diccionaris prepausan de francismes pesucs amb *minotariá e *minotièr o, per defugir los francismes, de solucions presas a d’autras lengas… Nos sembla mai adaptat e mai simple de causir molinariá e de conservar molinièr perqué lo mestièr, dins son evolucion, demòra lo meteis. La molinariá serà tanben lo comèrç de la farina e la profession de molinièr dins son ensemble, mas aquò non deuriá crear de problèmas.

Varietats. Occ. gasc. : molineria, molièr, ièra ; occ. arv-medit. : molinier.

J.P.