Academia Occitana

L’occitan es una lenga escrita despuèi mai d’un millenari. Pendent mièg millenari creèt e seguiguèt sas pròprias règlas ortograficas, aisidas de destriar demest los testimoniatges nombroses. L’error foguèt de creire qu’aquela ortografia èra fantasiosa, azardosa, inutilament etimologica e non en adeqüacion amb la fonologia, e encara que tot aquò non tocava que la lenga medievala. Mas quand parlam dels mots d’origina sabenta, comuns a totas las varietats, apareguts plan d’ora mas introduits a molons a partir dels sègles XII e XIII, non es pas mai question de lenga medievala mas de la lenga modèrna. La que parlam ara.

Per L. Alibèrt, « D’una faiçon generala, los mots populars [e semi-sabents], dins los passatges del latin a l’occitan, son estats modificats jos l’influéncia de leis foneticas especialas a nòstra lenga, mentre que los mots sabents manlevats al latin o al grèc escapan gaireben completament a aquelas leis, en fòra d’una leugièra adaptacion grafica e fonetica ». Aital lo mèstre escriu abstinéncia (de abstinentia), immondícias (de immunditiae), impeccable (de impeccabilis), excellent (de excellens), assompcion (de assumptio), ap(p)robacion (de approbare), prompte (de promptus), istme (de isthmus), conjonccion (de conjonctio), sanctificar (de sanctificare)… La règla que s’impausa es doncas aicesta : los mots de formacion sabenta se devon escriure etimologicament (en tot conservar de segur los caractèrs grafics occitans) dins son entièr e non a meitat. Dins aqueles cases presentats de tres consonantas associadas, doás solament son normalament prononciadas.

Dins los diccionaris, la confusion sembla la règla : abstinéncia, immondícias, excellent, assompcion, prompte, istme, compte, temps, exempte, temptar etc. mas *impecable, *conjoncion, *aprovacion, *santificar e encara *inflamable per inflammable, *enflamacion per inflammacion, *excomunicacion per excommunicacion, *ectograma o *ectograme per ectogramma, *escritura per escriptura, etc.

Qualques mots d’aquesta lista :

ectogramma. Lo mot, coma totes los de la siá familha, es exactament datat de 1793. Imaginam mal en consequéncia que pòsca èsser classat dins la categoria dels mots de formacion populara o semi-sabenta per justificar una m simpla. Per aquó… Pels diccionaris contemporanèus, pro generalament, las geminadas etimologicas dels mots sabents son notadas quand son prononciadas en francés dins los mots equivalents, mas reduitas « coma en catalan » dins los autres cases. Demest las pròvas que las doás letras se devon prononciar, avèm qualques exemples de substitucion d’una autra consonanta a la plaça de la primièra de la geminada. Los diccionaris coneisson lo mot arma (de anima), sovent acompanhat de son sinonime anma, qu’es tanben sa fòrma originala, amb nm prononciats coma mm. De la meteissa faiçon, lo mot armoniac attestat al s. XIV, confirma l’ortografia e la prononciacion de ammoniac. E lo quite Mistral escriu de son biais « Anmoun », « anmounia », « anmouniacau » e « anmounito », çò que nos covida a certanas interrogacions sus nòstras certituds quant a l’abséncia de geminadas en occitan provençal.

escriptura. Dins la familha d’aqueste mot, avèm los de formacion semi-sabenta : escriure, escrit / escrich, escrivan -ana, escrivaniá, escrivassièr -èra, escriveire -eira. Puèi los de formacion sabenta : escriptura, escriptòri, escriptor -tritz, escriptural -ala, escripturari -ària. Lo mot Escriptura, dins lo sens dels tèxtes sacrats, es attestat tre lo s. XII amb aquesta fòrma grafica e plan segur sa prononciacion (ara t dobla). Tre lo s. XIII, es attestat aital dins un sens général.

esmarrar, esmolinar, esmòure… e blasme, disnar, isla, trasmetre… Davant m o n la s tend a s’amudar o a s’assimilar (geminada) a la letra que seguís (Garròs : tramete ; Godelin : dinna, emaure, trametre ; Amilhan : emaure, dina ; Vaissièr : blame, emmouliná, diná, tramétre ; Palai : esmarrà, esmoulinà, esmàbe, disnà, isle, trasméte…). Per l’unitat grafica de la lenga, dins aqueles cases, cal doncas respectar l’etimologia e manténer la s, plan conservada en Gasconha e de segur endacòm mai.

exili, exiliar, exiliat, ada. Los mots medievals èran eissilh e eissilhar (en redusent las variantas ortograficas), mas dins la lenga modèrna, en occitan lengadocian occidental coma en occitan gascon (*eishilh - amb banhadura de lh finala -, *eishilhar, *eishilhat, ada), sa prononciacion tornariá lèu a la cacofonia. Era la meteissa causa en catalan qu’a preferit los sabents exili, exiliar e exiliat, ada, exemple seguit amb rason per la màger part dels diccionaris occitans despuèi cinquanta ans.

empremeire, empremeriá. Le vèrbe de formacion populara es emprémer e al s. XX appareis lo vèrbe sabent imprimir. Aqueste permet de destriar lo sens ancian d’estampar sus estòfa o autre del sens modèrne de realizar de libres o de jornals. Mas los tròp frequents novèls venguts *imprimeire o *imprimeriá, mots sabents amb lors sufixes populars son de purs barbarismes. Cal doncas admetre (se volèm demorar al pus prèp) que lo qu’imprimís un jornal es tradicionalament un empremeire (al mens de causir lo catalanisme impressor) e qu’aquò se fa dins una empremeriá. Lo resultat de son trabalh, tant per lo qu’emprem coma per lo qu’imprimís es una impression.

J.P.