Academia Occitana

Dins la partida introductiva de sa Gramatica consacrada al vocabulari occitan - parla del « lengadocian » mas son analisi concernís l’ensemble de la lenga -, Loís Alibèrt destria cronologicament « tres tipes diferents d’apòrts » : los mots « populars » a la basa de la lenga, constituïts als cors dels sègles a partir del latin parlat ; los mots « semisabents », manlevats al latin de la Glèisa e dels juristas tre los primièrs tèxtes escrits ; los « mots sabents », literaris e scientifics, directament adaptats al cors de l’Edat Mejana a partir del grèc e del latin. A l’ora d’ara, podèm constatar dins los articles de premsa, dins quina varietat que siá, que la mitat dels mots emplegats apartenon al vocabulari « popular » e l’autra mitat al vocabulari « semisabent » e « sabent ». Al dintre del vocabulari « popular », lo vocabulari comun a totas las varietats es fòrça majoritari e las diferéncias s’apiejan mai que mai sus d’evolucions divèrsas a partir de rasics comunas. Per çò qu’es del vocabulari « semisabent » e « sabent », es comun a totas las varietats, levat qualques diferéncias leugièras. Doncas, l’apòrt dels mots « semisabents » e « sabents » aguèt per consequéncias de refortir de manièra espectaclosa l’unitat de la lenga.

Una èrsa novèla de vocabulari « sabent », tecnic, tecnologic, scientific, de neologismes internacionals, arribèt a l’epòca modèrna, a partir del sègle XVI, valent a dire dins un temps ont la lenga aviá perdut son estatut d’instrument escrit de comunicacion. Mas aquesta, encara plan viva, seguiguèt la dinamica millenària de son unitat, particularament en desvolopar de sufixes en -ator / -atritz, -òri / -òria meravilhosament adaptats per integrar aquel flus massís. Aqueles sufixes, presents dins l’occitan despuèi sos primièrs escrits (creator en 995 ; tutor/tutritz en 1343 ; afevator/tritz en 1486…), adoptats d’instinct pel pòble (quitament jos un vestit francizat), permetián de solucions comunas a totas las varietats. Mas aquelas solucions èran tanben las del francés e una reaccion se faguèt sentir amb lo renaissentisme felibrenc : quand se legís « afevaire » per afevator (titulari d’un fèu) e « eisaminaire » per examinator dins lo TDF de Mistral o « administraire / administradou » per administrator dins Piat, se compren aisidament qu’aqueste vocabulari extranh foguèt inventat per defugir de francismes supausats. D’unes lingüistas an seguit o seguisson aquela dralha neo-medievala… contra las recomandacions d’Alibèrt. An causit civilizador/airitz al lòc de civilizator/tritz, denominador/doira al lòc de denominator/tritz, dessecador al lòc de dessicator, ordenador al lòc d’ordinator… sols possibles en occitan central. En convidar aital cada varietat a seguir sa « nòrma » particulara, reputada istorica e tradicionala, al lòc d’arrapar l’oportunitat d’una causida comuna que compliguèsse l’unitat de la lenga nòstra*.

J. P.

* Plan lèu, dins la rubrica « Questions de lenga » de nòstre site, a la seguida de l’estudi L’ordinator, una lista dels mots per destriar las aplicacions dels sufixes -aire, -ador/-ator e -ador/òri… Veire tanben sus aquel punt « Las règlas comunas »